نور و سایه در طراحی با مداد
وقتی که شیئی را می‌بینید و شروع به کشیدن آن می‌کنید، در حقیقت شکل و ارزش‌های نور آن یعنی روشنی یا تیرگی را طراحی می‌کنید نه خود شیء را. شما ارزش‌های نور را به صورت اشکال مختلف به تصویر می‌کشید. این‌گونه اشکال تنها زمانی قابل تشخیص هستند که آنها را در کنار یکدیگر به درستی طراحی کنید. اين شیوه‌ای مؤثر و مجرب است، امّا اجرای آن نیازمند اصلاح تصورات دوران کودکی خود در زمینۀ نقاشی است، همان‌طور که روش دیدن و طراحی کردن را تغییر می‌دهید.
شناخت ارزشِ نور و شکل آن
به میزان کنتراست بین تیرگی و روشنایی ارزش نور (یا مقدار نور) گفته می‌شود. ارزش نور دارای مراحل و درجه‌بندی نامحدودی است. اشکالی كه در زیر می‌بینید، نتیجۀ تغییرات ارزش نور هستند. طراحان و نقاشان به این دلیل که نمی‌توانند تفاوت‌های ظریف و نامحدود ارزش نور را عیناً مشاهده کنند، آنها را به آن اندازه کاهش داده‌اند كه به سادگی در طبیعت قابل تشخیص و دیدن باشند. اکثر هنرمندان از جدول زیر که در آن ارزش نور به ۹ قسمت از سیاه به خاکستری تا سفید تقسیم شده، استفاده می‌کنند.
در اینجا درجه‌بندی ۹ قسمتی ارزش نور از سفید به خاکستری تا سیاه نشان داده شده است. اعداد و حروفی که در زیر هر درجه نوشته شده نشان‌دهندۀ مدادی است که برای هر کدام استفاده شده است. مداد 6H با گرافیت بسیار سخت که به‌ندرت می‌توان با آن اثری به‌جا گذاشت، برای طراحی ارزش نور درجۀ ۸ بسیار مناسب است. مداد 4H از گرافیت نرم‌تری ساخته شده و با توجه به میزان فشاری که به مداد وارد می‌کنید، می‌توانید ارزش نور درجۀ ۶، ۷ و ۸ را ایجاد کنید. مداد 2H برای طراحی ارزش نور درجۀ ۶ بسیار مناسب است و به‌دلیل دارا بودن گرافیت نرم کاغذهای نازک را سوراخ نمی‌کند. مداد HB برای طراحی ارزش نور میانی درجۀ ۵ کاملاً مناسب است و در طراحی ارزش نور ۳ و ۴ نیز استفاده می‌شود. مداد 4B که از گرافیت نرم و تیره ساخته شده برای درجات ۲ و ۳ کاربرد دارد. با مداد 6B که نرم‌تر و تیره‌تر از 4B است، می‌توان سایه‌ای بسیار تیره و مخملی با ارزش نور درجۀ ۱ ایجاد کرد، امّا این مداد به‌دلیل گرافیت بسیار نرم هنگام تراشیدن سریع می‌شکند.
تشخیص شکل
شکل‌های اصلی: از دید افراد غیر نقاش شکل همان جسم است با یک اسم خاص مثل سیب، گلدان یا پرنده. با این حال نقاشان سعی در طراحی این اجسام دارند که در عمل نیاز به یادگیری روش‌های جدیدی برای بررسی و تحلیل شکل آنهاست.
شکل‌های سایه‌دار: تصویر تیره‌ای از یک سیب را در نظر بگیرید. یک فرد عادی سایه را دقیقاً به شکل سیب می‌بیند. امّا طراحان یا نقاشان به چیزی فراتر از آن نیاز دارند. آنها باید به ارزش نور تیره و روشنی که روی سطح سیب شکل به‌وجود آورده، به دقت نگاه کرده و هر کدام از آنها را نام‌گذاری کنند. با استفاده از این روش هنرمندان می‌توانند شکل را مشاهده و بررسی کرده و دقیقاً آنچه را که می‌بینید، به تصویر بکشند.
شکل انتزاعی: نمونه‌های زیر شکل‌هایی هستند که ممکن است در اجسام گوناگون ببینید و نام‌گذاری آنها به شما کمک خواهد کرد که به‌خاطر بیاورید چه شکلی را می‌خواهید طراحی کنید. شما اگر یاد بگیرید شکل دقیق آنچه را که می‌بینید به‌درستی تشخیص دهید، در واقع می‌توان گفت به یک نوع واقع‌نگری رسیده‌اید که لازم طراحی هر چیز نیست.
تشخیص کنتراست‌ها: یک نقاش می‌تواند با کمک کنتراست متقارن طیف وسیعی از کنتراست‌ها را ایجاد کند. تصویر پایین نمونه‌ای از کنتراست متقارن است که در آن ارزش نور درجۀ ۵ خاکستری به‌دلیل هم‌جواری با سفید درجۀ ۹ تیره‌تر به‌نظر می‌رسد و هنگامی که با تیرۀ درجۀ ۱ تقارن پیدا می‌کند، روشن‌تر ظاهر می‌گردد. در این تصویر ستون ارزش نور خاکستری و لبه‌های آن از بالا به پایین کلاً دارای ارزش نور یکسانی هستند.
نکته: با استفاده از انواع خطوط و حالت‌های مختلف قلم‌گیری می‌توان ارزش‌های نور با کیفیت متفاوت در اَشکال گوناگون ایجاد کرد. به‌طور مثال می‌توان با تیره کردن لبه‌های برگ و با استفاده از پاک‌کن خمیری رگبرگ‌ها را مشخص کرد (تصویر سمت چپ). و همچنین می‌توان با زدن هاشور‌های متقاطع گلبرگ‌ها را طراحی کرد (تصویر سمت راست).
برگرفته از کتاب شناخت ارزش‌های نور (نویسنده: کن گلدمن؛ مترجم: پروین شیخی)
